پروبیوتیک چیست؟   

     اصطلاح پروبيوتيک ( Probiotic) به معنی "براي زندگی" است و سازمان بهداشت جهانی، اين اصطلاح را به "ارگانيسم‌های زنده‌ای" اطلاق مي‌کند که در صورت مصرف مداوم، اثرات "سلامت زايی" موثري براي ميزبان خود دارند. این اصطلاح به‌عنوان صفت مواد غذايی حاوي اين باکتری ها نیز به کار مي‌رود. پروبيوتيک‌ ها به دو صورت مصرف می شوند:

1. به صورت مکمل‌هاي غذايي به شکل پودر، شربت يا قرص 
2. به صورت مواد غذايی غنی شده با پروبيوتيک‌ ها     

    روده انسان و حیوان حاوی بیش از ۱۰۰ تریلیون باکتری زنده است که همگی آن‌ها با هم فلور میکروبی روده را تشکیل می‌دهند. بسیاری از این باکتری‌ها برای سلامتی بسیار مفید هستند. دسته‌ای از این باکتری‌ها که به باکتری‌های پروبیوتیک معروف هستند، از طریق رشد و فعالیت خود مانع رشد و تکثیر باکتری‏‌های مضر شده و به توازن باکتریایی روده کمک می‌کنند و علاوه بر آن با سنتز برخی مواد ضروری برای بدن مانند ویتامین‏‌ها، اسیدهای آمینه و... نقش مهمی در حفظ سلامتی ایفا می‌‏کنند.     

     همان‌طور که اشاره شد اصطلاح پروبیوتیک که ریشه لاتین-یونانی دارد، به معنی «برای زندگی» است، این اصطلاح برای اولین بار در سال ۱۹۶۵ توسط Stillway و  Lilay برای تشریح اثر تقویت‏ کنند‏گی یک میکروارگانیسم روی رشد میکروارگانیسم دیگر استفاده شد. اگر چه بعد از آن نیز تعاریف متعددی برای پروبیوتیک‌ ها پیشنهاد شد، اما به واسطه عدم جامع و مانع بودن؛ هیچ‌کدام به طور کامل مورد قبول قرار نگرفت. برای مثال Parker واژه پروبیوتیک را برای توصیف"مکمل‌های غذایی حیوانات اعم از ارگانیسم‌ها و ترکیباتی که به توازن میکروبی روده در حیوانات کمک می‌کنند" به کار برده است. از نظر Fuller "پروبیوتیک یک مکمل غذایی حاوی میکروب‌های زنده بوده که با بهبود توازن میکروبی روده به صورت موثری روی حیوان میزبان اثر می‌گذارد". تعریف جدیدتری از پروبیوتیک در سال ۱۹۹۸ توسط Salminen پیشنهاد شد که به "ترکیبات غذایی حاوی میکروب‌های زنده برای مصرف دامی" اشاره دارد. یک تعریف نسبتاً کامل و جامع که توسط موسسه‌ی فدرال حفاظت از بهداشت مصرف کنندگان دامپزشکیBgVV ارائه گردیده است می‌گوید "پروبیوتیک‌ ها میکروارگانیسم‌های زنده و مشخصی هستند که پس از رسیدن به روده اثرات مثبتی را در آنجا اعمال می‌کنند". اما مفهوم امروزی آن به میکروارگانیسم‌های زنده‌ای اشاره دارد که موجب تقویت و حمایت از توازن مفید میکروب‌های ساکن دستگاه گوارش می‌شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این اصطلاح را به " «ارگانیسم‌های زنده‌ای» اطلاق می‌کند که در صورت مصرف به میزان لازم، اثرات «سلامت‌زایی» موثری برای میزبان خود دارند". بیشتر مصرف کنندگان، پروبیوتیک‌ ها را به عنوان غذاهایی می‌شناسند که تحت عنوان فرآورده‌های زنده مورد استفاده در مواد و مکمل‌های غذایی برای بهبود سلامت انسان و حیوان معرفی می‌شوند. گاهی اوقات در ادبیات تجاری واژه " پروبیوتیک " به‌ عنوان نامی برای مواد غذایی حاوی این باکتری‌ها نیز به‌ کار می‌رود. اگر چه غالب مواد غذایی طبیعی که به صورت روزانه مصرف می‌‏شوند حاوی مقادیر متفاوتی از میکروارگانیسم‏‌ها هستند، اما بیشتر این غذاها پروبیوتیک نیستند، زیرا میان میکروارگانیسم‌های موجود در این غذاها با فرآورده‏‌های پروبیوتیک تفاوت وجود دارد. در طول نیمه دوم قرن نوزدهم مطالعات علمی اولیه در ارتباط با حضور میکروارگانیسم‌ها در بدن انسان و دام بیشتر با بررسی بعد منفی آنها صورت گرفت. Essheric در سال ۱۸۸۵ واژه میکروبیوتا (Microbiota) را برای توصیف مجموعه میکروارگانیسم‌های ساکن در بدن به کار برد.   

  کاربرد پروبیوتیک ها 

    همان‌طور که پیشتر نیز اشاره گردید، پروبيوتيک ها، ارگانيسم‌های زنده‌ای هستند كه با تعديل فلور ميكروبی روده، اثرات مفيدی را بر سلامت ميزبان اعمال می‌كنند. تاثیرات مفید پروبیوتیک‌ ها در تمامی فرآیندهای بدن بر همگان شناخته شده است. افزایش بی‌رویه مصرف آنتی بیوتیک‌ ها سبب گسترش مقاومت‌های آنتی بیوتیکی شده است. امروزه نقش پروبیوتیک‌ ها به‌عنوان عامل طبیعی پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های عفونی پر رنگ‌تر شده است و به کاربرد پروبیوتیک‌ ها در افزایش سطح سلامت جامعه توجه ویژه‌ای می‌شود.   

      از اثرات درمانی پروبیوتیک‌ ها می‌توان به کاربرد وسیع آن‌ها در رفع اسهال‌های عفونی، اسهال‌های ناشی از آنتی بیوتیک‌ها، کاهش شدت و مدت علایم روده تحریک پذیر، بیماری‌های التهابی روده و عفونت هلیکوباکتری اشاره کرد.   

    پروبیوتیک یکی از مباحث پیشرفته بیوتکنولوژی است. گسترش روزافزون مراکز تحقیقاتی، مقالات و فروش محصولات پروبیوتیک نشان دهنده اهمیت آن‌ها در حوزه سلامت است. بنابراین نیاز جامعه به محصولات پروبیوتیک (بر عکس سایر داروها) نامحدود است و ارزش تغذیه‌ای پروبیوتیک‌ ها در کنار اثرات درمانی آن‌ها حتی در صورت مصرف دیگر داروها علت این امر است. 

     براي ايجاد شرايط بهره برداري اقتصادي از دام و طيور بايد مجموعه‌ای از مواد که در يک خوراک به تنهایی گرد هم نمی‌آيند با هم مخلوط و آسياب شوند. اين ترکيب متشکل از مجموعه مواد غذایی است که قادر است همه عناصر و مواد ضروری بدن دام و طيور را در حد نياز برطرف کند و از ترکيب مقدار مشخصي از ماده‌هايی همانند انواع غلات هم‌چون گندم، جو، ذرت و سبوس، تفاله چغندرقند، گلوتن ذرت، کنجاله سويا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله تخم آفتابگردان، باگاس، روغن‌های گياهی، دی‌کلسيم فسفات، کربنات کلسيم، نمك، آنتی اکسيدان و مكمل ويتامينه و ... در جيره‌های طيور و دام تهيه می‌شود.   

     در توليد مکمل‌های خوراک دام و طيور تنوع آب و هوايی، تنوع مواد، نوع مواد، وزن مخصوص مواد اوليه، درصدهای مواد مختلف، ضريب اصطکاک، نوع بسته بندی، حمل و اندازه (مش) متفاوت است.   

     در تغذيه دام و طيور مواد مغذی مورد نياز با مصرف غلات و كنجاله‌های روغنی مختلف به طور كامل تامين نمی‌گردد و بايستی اين نيازها از طريق برخی اقلام خالص و به عنوان مكمل به جيره غذايی آن‌ها افزوده شود. اين مكمل‌ها شامل انواع مختلف ويتامين‌ها، مواد معدني و افزودنی‌های مغذی و مجاز می‌باشد. پروبيوتيک ها را می‌توان يكی از دستاوردهای مثبت محققين دانست که جزء مکمل‌های غذايی دام و طیور قرار می‌گیرند.   

     پروبيوتيک ها، مكمل‌های غذايی ميكروبی هستند كه از طريق بهبود تعادل ميكروبی روده تاثيرات سودمندی در جهت افزايش توان دفاعی میزبان ( دام، طیور و غیره) در برابر عوامل بيماری‌زا ايفا می‌کنند. محققين نشان داده‌اند كه تغذيه مرغان با پروبیوتیک‌ ها سبب بهبود توليد تخم مرغ( براساس مرغ روز)، مصرف روزانه غذا، وزن و اندازه تخم مرغ‌ها می‌شود. در این میان باکتری‌های پروبیوتیکی با توانایی تغییر فلور میکروبی روده در حیوان و انسان نقش مهمی به عنوان باکتری‌های مفید در بدن ایفا می‌کنند.  چندین سال است که مشخص شده فقدان باکتری‌ها در روده به سلامت آسيب می‌رساند؛ مثلاً حيوانات آزمايشگاهی که در شرايط بدون باکتری و استريل رشد پيدا می‌کنند، اکثراً سيستم ايمنی تکامل نيافته و روده‌های آسيب پذير دارند. این میکروارگانیسم‌ها نه تنها ایجاد بیماری نمی‌کنند، بلکه از تکثیر و رشد باکتری‌های بیماری زا نیز در دستگاه گوارش حیوانات جلوگیری کرده و موجب افزایش میکروفلور مفید در سیستم گوارش می‌شوند.  

  نقش پروبیوتیک ها در صنعت دام، طیور و آبزیان:

 اسب:  

• پیشگیری از اسهال، سو هاضمه و کم خونی
• پیشگیری از گنده خواری (پیکا) و مشکلات اندام های حرکتی ...
• بازسازی فلور مفید گوارشی پس از مصرف آنتی بیوتیک
• کمک به دفع انگل  با جلوگیری یا حذف چسبندگی انگل به مخاط روده و تحریک پاسخ ایمنی هومورال
• سلامت پوست و مو 

آبزیان:

• بهبود هضم و جذب مواد غذایی
• تولید آنزیم‌های ضروری
• تحریک اشتها
• تولید ویتامین، اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه، اسیدهای آلی و...
• افزایش فراوری زیستی مواد غذایی
•  افزایش و بازسازی میکروویلی‌های روده
• مقابله با پاتوژن‌های بیماری زا (گرم منفی‌ها، انتروباکتریاسه، سودوموناس و...)
• تثبیت فلور طبیعی گوارشی
• تحریک و تقویت سیستم ایمنی
• کاهش استرس
• کاهش تلفات

آب استخر پرورشی:

• تجزیه و تبدیل مواد آلی
• خنثی کردن اثر سموم
• حذف عوامل استرس زا
•  افزایش رشد جلبک‌های مفید
•  پاکسازی پساب استخر
•  کاهش جلبک‌های سمی
• بهبود کیفیت آب
• حذف عوامل استرس زا و سمی مانند نیتروژن (NO۲, NO۳,NH۳)
•  تثبیت مولفه‌های کیفیت آب و مواد رسوبی

طیور:

• کاهش هزینه های تولید و درمان
• کاهش ضریب تبدیل و بهبود وزن گیری ...
• بهبود هضم و جذب غذا
• تولید آنزیم های ضروری مانند فیتاز، لیپاز، پروتئاز و...
• تحریک اشتها
• تولید ویتامین، اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه، اسیدهای آلی و...
• افزایش فراوری زیستی مواد ضروری مانند کلسیم، فسفر، عناصر کمیاب، پروتئین، انرژی و...
• افزایش و بازسازی میکروویلی‌های روده
• خنثی کردن اثر سموم
• مقابله با پاتوژن‌های بیماری زا (سالمونلا، ای‌کلای، کلستردیا، عوامل کوکسیدیوز و...)
• تثبیت فلور طبیعی گوارشی
• تحریک و تقویت سیستم ایمنی
• کاهش کلسترول

نشخوارکنندگان:

• بهبود حرکات گوارشی
• کمک به پیشگیری و درمان اسهال
• تثبیت فلور میکروبی دستگاه گوارش و ...
• بهبود هضم و جذب غذا، کمک به تجزیه سلولز
• تولید آنزیم‌های ضروری مانند سلولاز، فیتاز، لیپاز، پروتئاز و...
• تحریک اشتها
• تولید ویتامین‌ها، اسیدهای چرب زنجیره کوتاه، اسیدهای چرب و ...
• افزایش و بازسازی میکروویلی‌های روده
• خنثی کردن اثر سموم موجود در دستگاه گوارش و خوراک
• مقابله با میکروارگانیسم های پاتوژن موجود در دستگاه گوارش (سالمونلا، ای‌کلای، کلستریدیا، تک یاخته‌ها و...)
• تثبیت فلور طبیعی شکمبه و روده
• تحریک و تقویت سیستم ایمنی
• کاهش کلسترول

آبزیان زینتی Bio-Clar:

• حذف مواد آلی کف آکواریوم و کاهش آلودگی آب
• حذف گازهای مضر (آمونیاک، نیتریت و ...) 
• کاهش بیماری‎های میکروبی و سموم باکتریایی در آب
• اطمینان از محیط زیستی سالم برای آبزیان با کاهش BOD و افزایش سطح اکسیژن محلول 
• بهبود کیفیت و شفافیت آب و کاهش نیاز به تعویض آب 
• کاهش میزان مرگ و میر آبزیان آکواریومی و بهبود عملکرد رشد و سلامت 
• کاهش بوهای نامطبوع و لجن کف آکواریوم 
• کاهش جلبک در آکواریوم
• کاهش شستشوی معکوس فیلتر آب 
• تنظیم pH

پرندگان زینتی:

• پیشگیری از مشکلات گوارشی و سوء هاضمه، اختلالات رفتاری مانند افسردگی، از حرف یا آواز رفتن، ریزش پر یا پرکنی و ...
• تحریک اشتها
• تحریک رشد
• کنترل اسهال و تورم روده‌ی نکروتیک
• افزایش طول و بازسازی میکروویلی‌های روده
• مقابله با پاتوژن‌های بیماری زا
• تثبیت فلور طبیعی گوارشی
• تحریک و تقویت سیستم ایمنی
• جلوگیری از بروز بیماری‌های قارچی پس از آنتی بیوتیک تراپی

حیوانات خانگی (پت): 

• کمک به پیشگیری و درمان اسهال، سوء هاضمه و یبوست 
• بهبود بهداشت و سلامت دهان و دندان 
• کاهش بوی بد دهان 
• کاهش تولید گازهای گوارشی و بوی بد آنها 
• سلامت پوست و مو، کاهش خارش 
• کاهش ریزش مو، درخشندگی مو 
• بهبود عملکرد سیستم ایمنی 
• پیشگیری و کاهش عوارض آلرژی 
• بهبود اسهال ناشی از مصرف آنتی بیوتیک 
• کاهش عوارض ناشی از مسافرت و حمل و نقل 
• تولید ویتامین ها و آنزیم های گوارشی 
• بهبود مشکلات رفتاری 
• بهبود هضم و جذب غذا

آبزیان زینتی Bio-Aqua Ornamental: 

• مناسب ماهیان آب شور و آب شیرین 
• بهبود رشد و تحریک اشتها 
• کاهش تلفات 
• بهبود فاکتورهای تولیدمثلی و رسیدگی سریعتر تخمک ها 
• تحریک و تقویت سیستم ایمنی 
• بهبود تکامل سیستم ایمنی و گوارشی 
• افزایش مقاومت در برابر استرس های محیطی (دما، شوری و ...) 
• پیشگیری از عفونت های باکتریایی، ویروسی و انگلی 
• بازسازی فلور میکروبی روده پس از درمان آنتی بیوتیکی 
• کاهش طول دوره پرورش آبزی

زنبورعسل:

• بهبود وضعیت کندوهای ضعیف 
• بهبود عملکرد سیستم ایمنی 
• افزایش مقاومت در برابر بیماری ها 
• بازسازی فلور میکروبی پس از درمان آنتی بیوتیکی 
• بهبود هضم و جذب مواد غذایی 
• بهبود سلامت و کاهش تلفات کندو ها 
• امکان استفاده همزمان با مکمل ها، ضد انگل و سایر داروهای زنبور عسل 
• بهبود نرخ تولید مثل و افزایش جمعیت کندو

مخمر RumYeast در نشخوارکنندگان: 

• تثبیت pH شکمبه، کاهش خطر اسیدوز متابولیک (بالینی و تحت بالینی) 
• بهبود استرس و عوارض آن، تثبیت فعالیت گوارشی در شرایط استرس 
• تحریک فلور میکروبی شکمبه 
• تحریک فعالیت آنزیمی میکروب ها و افزایش تجزیه سلولز و همی سلولز در شکمبه 
• بهبود محیط بی هوازی شکمبه و افزایش فعالیت باکتری های بی هوازی 
• افزایش پروتئین شیر 
• تولید اسید های چرب زنجیره کوتاه و افزایش چربی شیر 
• افزایش تولید شیر 
• افزایش مصرف ماده خشک در گاو شیری 
• کاهش افت وزن در دوره شیردهی، بهبود BCS 
• تسریع رشد شکمبه در گوساله های تازه از شیر گرفته شده 
• افزایش تولید اسیدهای آمینه، افزایش پروتئین عبوری بهبود ضریب تبدیل